Η ελπίδα για την αντιμετώπιση της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας, μια σπάνια κληρονομική ασθένεια των ματιών, αρχίζει να διαφαίνεται για πρώτη φορά στον ορίζοντα. Οι θεραπείες που υπάρχουν μέχρι στιγμής βοηθούν μόνο ένα μικρό ποσοστό από τους 100.000 Αμερικάνους με αυτή την πάθηση. Αλλά η πρόοδος στη γονιδιακή θεραπεία μπορεί σύντομα να βοηθήσει στην αποκατάσταση της όρασης σε μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.
Με την πάροδο του χρόνου, η χρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια προκαλεί διάσπαση των κυττάρων του αμφιβληστροειδή, καταστρέφοντας την όραση. Μεταλλάξεις σε περισσότερα από 60 διαφορετικά γονίδια μπορούν να συμβάλουν σε αυτήν την πάθηση.
«Εάν διαγνωστείτε με μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια, είναι ζωτικής σημασίας να υποβληθείτε σε γενετικό έλεγχο για να εντοπίσετε την υποκείμενη μετάλλαξή σας», λέει ο Ninel Gregori, MD, μέλος της Ακαδημίας και καθηγητής κλινικής οφθαλμολογίας στο Bascom Palmer Eye Institute.
Αυτό συμβαίνει επειδή τα άτομα με ορισμένες γενετικές μεταλλάξεις μπορεί να πληρούν τις προϋποθέσεις για να συμμετάσχουν στην κλινική δοκιμή μιας νέας θεραπείας.
«Η γνώση του γονιδίου που προκαλεί την ασθένειά σας μπορεί να σας βοηθήσει να σώσετε την όρασή σας», λέει ο Gregori.
Υφιστάμενες θεραπείες για την αντιμετώπιση της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας
Δύο θεραπείες είναι προς το παρόν διαθέσιμες για την αντιμετώπιση της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας.
1. Διόρθωση μεταλλάξεων στο γονίδιο RPE65
Η γονιδιακή θεραπεία Luxturna είναι μόνο για ασθενείς με μετάλλαξη και στα δύο αντίγραφα του γονιδίου RPE65. Λόγω αυτής της μετάλλαξης, ο αμφιβληστροειδής δεν ανταποκρίνεται σωστά στο φως. Μία μόνο ένεση Luxturna παρέχεται ένα υγιές αντίγραφο του γονιδίου RPE65 απευθείας στον αμφιβληστροειδή. Αυτό αποκαθιστά την ικανότητα του αμφιβληστροειδούς να ανταποκρίνεται στο φως.
Εάν οι ασθενείς λάβουν τη θεραπεία σε χρόνο σύντομο μετά τη διάγνωση, το Luxturna μπορεί να βελτιώσει τη νυχτερινή όραση και να βοηθήσει τους ασθενείς να κινούνται καλύτερα σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού.
Το Luxturna αναπτύχθηκε από την Spark Therapeutics και εγκρίθηκε το 2017 από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ. Κοστίζει 850,000 δολάρια και για τα δύο μάτια, τα οποία ενδέχεται να καλύπτονται από ασφάλιση.
2. Θεραπεία της προχωρημένης χρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας
Οι ασθενείς με προχωρημένη χρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια μπορεί να παρουσιάσουν κάποιες μικρές βελτιώσεις στην όραση, χρησιμοποιώντας το βιονικό μάτι Argus II. Οι ασθενείς που επωφελούνται από αυτήν τη θεραπεία έχουν συχνά πολύ χαμηλή οπτική οξύτητα. Απαιτείται χειρουργική επέμβαση για την τοποθέτηση μιας μικρής ηλεκτρονικής συσκευής στον αμφιβληστροειδή. Οι ασθενείς πρέπει επίσης να φορούν ειδικό ζευγάρι γυαλιά τοποθετημένα με τεχνολογία επεξεργασίας βίντεο. Τα γυαλιά στέλνουν εικόνες στη συσκευή, η οποία διεγείρει τα κύτταρα που ανιχνεύουν το φως στον αμφιβληστροειδή και μεταδίδει αυτές τις εικόνες στον εγκέφαλο.
Φέτος, η Second Sight Medical Products ανακοίνωσε τον επανασχεδιασιμό σετ γυαλιών με προηγμένα εμφυτευμένα συστήματα Argus II, αλλά τα γυαλιά δεν είναι ακόμη εμπορικά διαθέσιμα. Παράλληλα, στην Αυστραλία βρίσκεται σε πρώιμη ανάπτυξη μία αντίστοιχη τεχνολογία.
Μελλοντικές θεραπείες για την αντιμετώπιση της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας
Αρκετές νέες θεραπείες στοχεύουν να θεραπεύσουν τα άτομα με μελαγχρωστική αμφιβληστροειδοπάθεια. Πολλές από αυτές τις θεραπείες εξακολουθούν να δοκιμάζονται και πιθανότατα θα χρειαστούν αρκετά χρόνια για να γίνουν διαθέσιμες στους ασθενείς. Αλλά τα μέχρι τώρα αποτελέσματα είναι ελπιδοφόρα.
Μια νέα θεραπεία που μπορεί να ωφελήσει όλους τους τύπους χρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας
Η GenSight Therapeutics δοκιμάζει μια θεραπεία που έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει άτομα με μελαγχρωστική αμφιβληστροειδίτιδα ανεξάρτητα από τη γενετική μετάλλαξή τους. Οι θεραπείες που χρησιμοποιούν το φως ως εργαλείο ελέγχου των κυττάρων είναι γνωστές ως «οπτογενετικές θεραπείες».
Η οπτογενετική θεραπεία της GenSight συνδυάζει μία ένεση στα μάτια με τη χρήση γυαλιών υψηλής τεχνολογίας. Η ένεση παρέχει ένα γονίδιο που βοηθά τα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς να ανταποκρίνονται στο φως. Τα γυαλιά επιτρέπουν σε αυτά τα κύτταρα να στέλνουν ηλεκτρικά σήματα στον εγκέφαλο. Μαζί, η ένεση και τα γυαλιά, προσπαθούν να αναπαράγουν το έργο των κυττάρων που ανιχνεύουν το φως, που ονομάζονται φωτοϋποδοχείς, τα οποία δε λειτουργούν καλά σε άτομα με προβλήματα μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας.
Οι ασθενείς πρέπει να εκπαιδεύονται για αρκετούς μήνες για να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν τα γυαλιά. Μέχρι στιγμής, πέντε ασθενείς έχουν υποβληθεί σε θεραπεία. Μερικοί έχουν αποκτήσει τη δυνατότητα να διακρίνουν αντικείμενα υψηλής αντίθεσης και να εντοπίζουν γραμμές διαβάσεων στο δρόμο. Δεν είναι ακόμα σε θέση να διαβάσουν, να αναγνωρίσουν πρόσωπα ή να οδηγήσουν. Άλλες εταιρείες που ακολουθούν οπτογενετικές θεραπείες περιλαμβάνουν Retrosense Therapeutics (Allergan), Nanoscope Therapeutics και Vedere Bio, Inc. (Novartis).
Διόρθωση σφαλμάτων στο γονίδιο USH2A
Η ProQR Therapeutics αναπτύσσει μια γονιδιακή θεραπεία που θα μπορούσε να σταματήσει την απώλεια όρασης σε άτομα με χρωστική αμφιβληστροειδίτιδα και σύνδρομο Usher που προκαλείται από μετάλλαξη στο γονίδιο USH2A. Αυτή η μετάλλαξη εμποδίζει τους ασθενείς να παράγουν την πρωτεΐνη USH2A, η οποία είναι απαραίτητη για την όραση. Η θεραπεία, που ονομάζεται QR-421a, εγχέεται στον αμφιβληστροειδή και επιτρέπει στα κύτταρα να παράγουν μια πιο υγιεινή έκδοση της πρωτεΐνης USH2A. Μέχρι στιγμής, ασθενείς τόσο με προχωρημένη όσο και με πρώιμη, μέτρια νόσο παρουσίασαν βελτιώσεις τόσο στην οπτική οξύτητα όσο και στο οπτικό πεδίο. Η ProQR Therapeutics αναμένει να δοκιμάσει τη θεραπεία σε κλινική δοκιμή φάσης 2-3, το φθινόπωρο του 2021.
Διόρθωση σφαλμάτων στο γονίδιο RHO
Μια άλλη μελέτη της ProQR Therapeutics δοκιμάζει μια θεραπεία για άτομα που έχουν χρωστική αμφιβληστροειδίτιδα λόγω μετάλλαξης στο γονίδιο RHO. Αυτό το γονίδιο είναι επίσης γνωστό ως RP4. Αυτή η μετάλλαξη προκαλεί την παραγωγή μίας ελαττωματικής έκδοσης της πρωτεΐνης ροδοψίνης, η οποία κανονικά μετατρέπει το φως σε ηλεκτρικό σήμα. Η ελαττωματική πρωτεΐνη γίνεται τοξική για τον αμφιβληστροειδή με την πάροδο του χρόνου. Η νέα θεραπεία, QR-1123, χορηγείται με ένεση στα μάτια και εμποδίζει την παραγωγή της ελαττωματικής πρωτεΐνης. Αυτό επιτρέπει στην κανονική έκδοση της πρωτεΐνης να κυριαρχεί ξανά στον αμφιβληστροειδή. Αυτή η θεραπεία μελετάται επί του παρόντος σε κλινική δοκιμή φάσης 1-2.
Θεραπεία της συγγενούς αμαύρωσης Leber, τύπου 10
Η συγγενής αμαύρωση Leber είναι μια μορφή χρωστικής αμφιβληστροειδίτιδας που επηρεάζει τα βρέφη. Αυτή η ασθένεια καταστρέφει τα κύτταρα που επεξεργάζονται το φως στον αμφιβληστροειδή. Η νόσος τύπου 10 προκαλείται από ένα ελάττωμα στο γονίδιο CEP290 που οδηγεί σε προοδευτική απώλεια όρασης και, σε πολλές περιπτώσεις, μόνιμη τύφλωση.
Υπάρχουν δύο πολύ υποσχόμενες θεραπείες σε εξέλιξη για αυτήν τη θεραπεία. Οι επιστήμονες έχουν αναπτύξει ένα εργαλείο επεξεργασίας γονιδίων που ονομάζεται CRISPR για να προσπαθήσουν να αφαιρέσουν το γενετικό ελάττωμα. Η θεραπεία χορηγείται στον αμφιβληστροειδή κατά τη διάρκεια μιας ένεσης στα μάτια. Οι ερευνητές ελπίζουν ότι το εργαλείο θα βοηθήσει τον αμφιβληστροειδή να παράγει μια πρωτεΐνη που θα εμποδίζει τα κύτταρα απ’ το να πεθάνουν. Επιπλέον, στοχεύουν και στην ανασύνθεση ορισμένων νεκρών κυττάτων. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να βοηθήσει τους ασθενείς να ανακτήσουν κάποιο ποσοστό της χαμένης όρασής τους. Η Allergan και η Editas Medicine προχωρούν στην κλινική δοκιμή φάσης 1-2 με 18 ασθενείς για να δοκιμάσουν αυτήν τη θεραπεία.
Η ProQR Therapeutics δοκιμάζει έναν τύπο γονιδιακής θεραπείας γνωστή ως «αντιπληροφοριακή ολιγονουκλεοτιδική θεραπεία RNA». Αυτή η θεραπεία χορηγείται μέσω οφθαλμικής ένεσης και επιτρέπει την παραγωγή μιας πρωτεΐνης που απαιτείται για την όραση. Οι ασθενείς που βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικής δοκιμής φάσης 2-3 αντιμετωπίζουν σημαντικές βελτιώσεις στην όραση και τη δομή του αμφιβληστροειδούς, αρκετούς μήνες μετά την ένεση.
Αυτές οι θεραπείες θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ασθενείς να αποφύγουν την εξουθενωτική απώλεια όρασης λόγω της χρωστικής αμφιβληστροειδίτιδας. «Η γονιδιακή θεραπεία για ορισμένες μορφές χρωστικής αμφιβληστροειδίτιδας προσφέρει τη δυνατότητα να σταματήσει η προοδευτική απώλεια της όρασης. Σε ορισμένους ασθενείς, μπορεί πραγματικά να βελτιώσει την όραση, την ευαισθησία στο φως και την ικανότητα να βλέπουν στο σκοτάδι», λέει η Christine Kay, MD, διευθύντρια γενετικής αμφιβληστροειδοπάθειας στο Vitreoretinal Associates στο Gainesville, FL.
Πηγή:
American Academy of Ophthalmology/ aao.org